Jane
Austen urodziła się 16 grudnia 1775 r. w Steventon w hrabstwie Hampshire (England).
Była siódmym spośród ośmiorga dzieci, a zarazem drugą i ostatnią córką państwa
Austen (George'a i Cassandry). George Austen (1731-1805) był proboszczem.
Jego roczny dochód - 600 funtów rocznie plus niewielkie korzyści płynące z
pełnienia funkcji prywatnego nauczyciela - nie czynił go człowiekiem majętnym,
zwłaszcza z pokaźną gromadką dzieci. A ponieważ wśród nich były dwie córki,
ojciec nie był w stanie zapewnić im odpowiedniego posagu, podobnie jak pan
Bennet w "Dumie i uprzedzeniu".
W 1783 r. Jane i jej starsza siostra Cassandra wyjechały
do Southampton, aby tam pobierać pierwsze nauki pod bacznym okiem dalekiej ciotki, pani Cawley.
Niestety wybuch epidemii jednej z chorób zakaźnych zmusił je
do powrotu do domu. W latach 1785-1786 siostry uczyły się w prywatnej
szkole w Reading. Jane była niestety za młoda, aby odpowiednio
skorzystać z nauk, jakie dawała szkoła. Tak mniej więcej wyglądała
edukacja Jane. Dodatkowo w domu rodzinnym siostry nauczyły się
rysowania, gry na fortepianie oraz pozostałych podstawowych
umiejętności, które powinny posiadać młode panny w ówczesnych
czasach.
Jane,
zapewne z dzieciństwa, wyniosła wiele z czytania literatury, tak poważnej
jak i popularnej. George Austen posiadał bardzo obszerną domową bibliotekę.
W jednym z listów Jane pisała, że jej rodzina to miłośnicy czytania powieści
i nikt się tego nie wstydzi. Była bardzo przywiązana do XVIII-wiecznych powieści,
dużo mniej zakazywanych niż te późniejsze z ery wiktoriańskiej. Wielokrotnie
czytywała powieść Richardson'a "Sir Charles Grandison", bardzo podobały się
jej utwory Fanny Burney. Tytuł powieści "Duma i uprzedzenie" Jane zaczerpnęła
właśnie z frazy pochodzącej z "Cecylii" pióra Burney. Kiedy inna powieść tej
autorki, "Camilla", wydana została w 1796r., jedną z zamawiających ją byłą
panna J. Austen ze Steventon. Trzema powieściami, o których wspomina główna
bohaterka "Opactwa Northanger" są właśnie "Cecylia" i "Camilla" oraz "Belinda"
Marii Edgeworth.
W 1782 i 1784 r. państwo
Austen zainscenizowali kilka sztuk na terenie swojego probostwa. W
latach 1787-1788 pojawiły się lepiej opracowane spektakle, możliwe,
że pod wpływem dorosłej kuzynki Jane - Elizy de Feuillide. Co
ciekawe, Jane w "Mansfield Park" zdecydowanie nie pochwala typowo
amatorskich teatrów. Z tymi doświadczeniami państwa Austen
wiąże się mała ciekawostka. W 1788r. Charlotte Anne Frances Wattell
uciekła do Szkocji z człowiekiem pochodzącym z bardzo skandalicznej
rodziny Twistleton. W Szkocji wzięli ślub. Jednak jeszcze przed
ucieczką para wielokrotnie występowała w roli aktorów w
przedstawieniach wystawianych przez państwa Austen.
W latach 1787 do 1793
Jane pisała swoje "Juvenilia". Odzwierciedlają one w sposób
bardzo humorystyczny ówczesne czasy. Opowiadania, zebrane w
trzech tomach, zostały napisane dla rozbawienia rodziny i dlatego też
Jane dedykuje je poszczególnym krewnym.
Lata 1795 do 1799 to
czas, w którym Jane rozpoczynała prace nad pierwszymi
powieściami o tytułach znacznie różniących się od końcowych:
"Eleonora i Marianna" (ostatecznie "Rozważna i romantyczna"),
"Pierwsze wrażenia" ("Duma i uprzedzenie") oraz "Susan" ("Opactwo
Northanger"). Prawdopodobnie także opowiadanie "Lady Susan" powstało
w tym okresie. W 1797 r. ojciec Jane oddał do wydawcy "Pierwsze
wrażenia". Ten jednak nawet nie rzucił okiem na rękopis.
Rodzeństwo Jane
Najstarszy
brat Jane - James Austen (1765-1819) był bardzo rozmiłowany w nauce.
Wyjechał studiować do Oxfordu w 1779 r., w wieku 14 lat. W 1787 r. otrzymał
święcenia kapłańskie. Miał ambicje dziennikarskie, poetyckie. W latach 1789-1790
wydawał wspólnie z bratem Henry'm magazyn uniwersytecki "Włóczykij". Po przejściu
ojca na rentę przejął po nim obowiązki w parafii w Steventon. Jane nie darzyła
szczególną sympatią jego drugiej żony - Mary Lloyd. Córka James'a Anna
(1793-1872) była pierwszą bratanicą Jane. Niektóre części "Juvenilii" dedykowane
są właśnie Annie. W młodości próbowała pisać powieść pod bacznym okiem ciotki
Jane. Jednak po jej śmierci wszystkie notatki zniszczyła.
Edward (1767-1852) był bardzo poważny i solidny.
We wczesnych latach osiemdziesiątych został zaadoptowany przez kuzynostwo
państwa Austen - Thomas'a i Catherine Knight. Lata 1786-1788 spędził na zwiedzaniu
Europy, po czym odziedziczył majątek państwa Knight - Godmersham w hrabstwie
Kent i zmienił nazwisko na Knight. Jego najstarsza córka Fanny (1793-1882)
była obok Anny ulubioną bratanicą Jane. Niektóre fragmenty "Juvenilii" zostały
dedykowane również jej. Ponieważ matka Fanny zmarła, gdy była ona bardzo młoda,
ciotka Jane stała się jej bliską przyjaciółką. Po śmierci Jane Funny poślubiła
baroneta. Jej syn opublikował listy Jane. Jeden z potomków Funny ożenił się
z córką kuzyna księcia Filipa i królowej Elżbiety II.
Henry (1771-1850) był ulubionym bratem Jane.
Był entuzjastycznie nastawiony do wszystkiego, co robił. W 1788 r. podjął
studia w Oksfordzie. Ożenił się z Elizą de Feuillide (wcześniej już wspominaną).
Po bankructwie w 1815r. został kalwińskim pastorem. Dożył czasów, gdy powieści
Jane zostały oficjalnie wydane.
Cassandra Elizabeth (1773-1845) była jedyną
siostrą Jane i zarazem jej najbliższą przyjaciółką. Ponad setka listów Jane
do Cassandry przetrwała do dni dzisiejszych dając nam bardziej prywatne spojrzenie
na epizody z jej życia. Narzeczony Cassandry Thomas Fowle zmarł w 1797r. z
powodu żółtej gorączki panującej na Karaibach. Udał się tam jako kapelan.
Długie narzeczeństwo Cassandry (1794-1797) spowodowane nie najlepszą sytuacją
materialną panny Austen, miało najprawdopodobniej wpływ na losy bohaterki
"Perswazji". Po śmierci Thomas'a Cassandra pozostała w stanie panieńskim do
końca życia. Podobnie jak Jane, często odwiedzała braci i ich rodziny, a także
innych krewnych i przyjaciół. To właśnie z wizyt, których nie odbyły razem,
narodziła
się korespondencja między siostrami.
Frank (1774-1865) oraz Charles (1779-1852)
w wieku 12 lat rozpoczęli nauki w Królewskiej Akademii Morskiej w Portsmouth,
walczyli w brytyjskiej flocie podczas wojen napoleońskich, obaj zostali admirałami.
Nelson nazwał raz Franka wspaniałym młodym człowiekiem. Mieli oni wpływ na
kreację bohaterów "Perswazji" i "Mansfield Park".
Dorastanie w Steventon (do 1801) i Bath (1801-1806)
Jane zachwycała się
różnymi wydarzeniami kulturalnymi. Jej wczesne listy mówią
o przyjęciach i zabawach tanecznych, w których uczestniczyła w
Hampshire, a także o wizytach w Londynie, Bath i Southampton. Jane
została nazwana "najpiękniejszym, najmniej rozważnym, najbardziej
polującym na męża motylem", jakiego pamięta pani Mitford - jedna z
bywalczyń ówczesnych przyjęć, na których widywano Jane.
Jednak opis pani Mitford niekoniecznie musi być prawdziwy, gdyż pani
ta darzyła Jane pewną osobistą urazą.
Znamy niewiele poważnych
miłostek Jane. W latach 1795-1796 miał miejsce odwzajemniony flirt
Thomas'a Lefroy do Jane. Był on irlandzkim krewnym jednej z bliskich
przyjaciółek Jane. Niestety wszelkie kontakty między Jane a
Thomas'em zostały zerwane z powodów finansowych. Thomas nie
był człowiekiem majętnym i w pewnym sensie nie było go stać na to,
aby poślubić bezposażną pannę. Wiele lat później przyznał się
przed swoim siostrzeńcem do młodzieńczej miłostki względem Jane.
W
1800 r. ojciec Jane (wówczas już siedemdziesięcioletni) postanowił przejść
na emeryturę i tym samym opuścić probostwo w Steventon, a osiąść w Bath. Podczas
wielu lat spędzonych w Bath rodzina państwa Austen każdego lata wybierała
się nad morze. Podczas jednej z takich wypraw miał miejsce pewien bardzo romantyczny
incydent, o którym Jane z pewnością nigdy nie zapomniała. Gdy państwo Austen
spędzali miło czas gdzieś na wybrzeżu (najprawdopodobniej na południu Devonshire,
na wschód od Lyme), ich córka Jane poznała bardzo miłego, młodego człowieka.
Bazując na opinii Cassandry młodzieniec zakochał się w Jane. Ewentualne oświadczyny
byłyby na pewno przyjęte przez jej siostrę. Takowych jednak nie było, gdyż
młodzieniec nagle zmarł. Niestety nie wiadomo, w jakim stopniu wpłynęło to
na Jane. Zauważyć można jednak, że historia ukazana w "Perswazjach" wyraźnie
zawiera ten element biografii Jane Austen.
2 grudnia 1802r., kiedy
Jane i Cassandra odwiedziły państwa Bigg w Manydown (niedaleko
rodzinnego Steventon), Harris Bigg-Wither, młodszy od Jane o 6 lat,
oświadczył się młodszej z sióstr. Dziwić może, że oświadczyny
zostały przyjęte przez Jane, mimo że go nie kochała. Następnego dnia,
po głębszym przemyśleniu zaistniałej sytuacji, siostry
niespodziewanie zjawiły się na probostwie w Steventon, gdzie funkcję
proboszcza parafii pełnił teraz ich brat James, prosząc go o pomoc w
jak najszybszym opuszczeniu tej okolicy, powrocie do Bath jeszcze
tego samego dnia. W taki sposób zaręczyny zostały
natychmiastowo zerwane. Mimo, że zaistniała sytuacja miała dość
niezręczny przebieg, nie wpłynęła ona jednak negatywnie na dalsze
życie Jane. O panu Bigg-Wither mówiło się, że to człowiek
zamożny, ale przy tym niezdarny, nie grzeszący urodą, niezgrabny. W
listach, jakie Jane pisywała do Cassandry w latach 1801-1804, nigdy
nie znalazła się ani jedna wzmianka czy aluzja do zaistniałego
incydentu. Jane, podobnie jak Cassandra, pozostała panną do końca
życia.
W 1803 r. Jane sprzedała
prawa do publikacji "Opactwa Northanger", powieści zatytułowanej
wtedy "Susan", uzyskując śmieszną wręcz kwotę 10 funtów.
Powieść nie została jednak wydana za jej życia i ukazała się drukiem
dopiero w 1843 r. Ostatni rok w Bath to czas, gdy Jane rozpoczęła
prace nad nigdy nie ukończoną powieścią "Watsonowie".
W styczniu 1805 r. zmarł ojciec Jane.
Ponieważ większość dotychczasowego dochodu pana Austena
stanowiła renta związana z pełnieniem funkcji duchownego, po jego
śmierci wdowa i dwie córki otrzymywały 450 funtów
rocznie plus niewielką sumę pozostawioną Cassandrze po śmierci jej
narzeczonego. Kwota ta nie mogłaby zapewnić dostatniego życia bez
finansowej pomocy ze strony braci Jane. Pod koniec 1805 r.
zamieszkała z panią Austen i jej córkami Martha Lloyd,
spokrewniona z żoną James'a.
Lata spędzone w Southampton (1806-1809) i Chawton (1809-1817)
W 1806 r. rodzina
początkowo przeprowadza się z Bath do Clifton, aby następnie osiąść w
Southampton. Miejsce to nie było przypadkowe. Southampton usytuowane
jest niedaleko Portsmouth, gdzie wtedy przebywali bracia Jane - Frank
i Charles.
W 1809 r. pani Austen, Jane, Cassandra i Martha
Lloyd przeniosły się do Chawton, niedaleko Alton i Winchester. Zamieszkały
w domku ofiarowanym im przez brata Jane, Edwarda. Chawton znajdowało się w
hrabstwie Hampshire, niedaleko znajomych okolic Steventon. Zanim Jane opuściła
Southampton, próbowała nawiązać kontakt z wydawcą, który miał wydrukować "Opactwo
Northanger". Nie uzyskała jednak żadnej odpowiedzi z jego strony.
Powrót do
Hampshire skłonił Jane do wprowadzenia ostatnich poprawek do
"Rozważnej i romantycznej". W 1811 r. powieść została zaakceptowana
do druku na własną odpowiedzialność Jane. Wydanie jej miało miejsce w
tym samym roku. Początkowo tylko najbliższa rodzina wiedziała o tym
wydarzeniu. Jane pozostawała pisarką anonimową. Ostatecznie powieść
doczekała się przynajmniej dwóch pozytywnych recenzji i
przyniosła autorce zysk rzędu 140 funtów. Pod wpływem
osiągniętego sukcesu Jane postanowiła oddać ponownie do wydawcy "Dumę
i uprzedzenie". Powieść została sprzedana w listopadzie 1812 r. i
opublikowana w styczniu 1813 r. Przez cały 1813 r. Austen pracowała
nad kolejną powieścią - "Mansfield Park". Koniec 1813 r. był
szczególnie pomyślny dla Jane jako pisarki. "Duma i
uprzedzenie" zyskiwała coraz większą popularność. Autorka musiała się
jednak zadowolić tylko 110 funtami, jakie otrzymała za sprzedaż praw
autorskich do powieści. W maju 1814 r. pojawił się drukiem
"Mansfield Park". W przeciągu 6 miesięcy sprzedano cały jego nakład.
Jane odniosła wielki sukces. Rozpoczęła prace nad "Emmą".
Mieszkając w Steventon
Jane pisała "Juvenilia" i szkice do powieści w niewielkim pokoiku,
będącym garderobą. W Chawton natomiast dzieląc pokój z siostrą
nie miała aż takiej prywatności. Po jej śmierci brat James wspominał
o skrzypiących drzwiach pokoju w Chawton, dzięki którym była
ostrzegana o zbliżających się gościach i natychmiast chowała wszelkie
prace zanim ktoś zdążył wejść do pokoju.
Jane często odwiedzała braci i ich rodziny, innych krewnych i przyjaciół.
Także i oni przyjeżdżali do Southampton, a potem i do Chawton. Pośród rodziny
zasłynęła z niezwykłego przywiązania do małych dzieci. Była w bardzo bliskich
stosunkach z dwiema bratanicami - Anną i Fanny. W jednym z listów pisała,
ze Fanny jest dla niej druga siostrą; nie przypuszczała, że bratanica może
tak wiele dla niej znaczyć.
W grudniu 1815 r. wydana
została "Emma". Reedycja "Mansfield Park" w lutym 1816 r. nie
przyniosła oczekiwanych zysków. W sierpniu 1816 r. rozpoczęła
pisanie "Perswazji", które ukończyła rok później. Rok
1816 nie był pod względem finansowym dobrym okresem - brat Henry
zbankrutował, Edward stracił 20 000 funtów. Jane także nie
powodziło się najlepiej.
Na początku 1817 r.
Jane pracowała nad nowa powieścią - "Sandition". Zdrowie nie
pozwoliło jej na kontynuowanie dzieła. 27 kwietnia 1817 r. spisała
ostatnia wolę, pozostawiając wszystko siostrze Cassandrze. 24 maja
przeniosła się do Winchester. Lekarze wierzyli w polepszenie jej
stanu zdrowia. Jednak nadaremnie. Zmarła w Winchester 18 lipca 1817
r. mając 41 lat. Dokładnie nie wiadomo, co było bezpośrednią
przyczyną śmierci. Przypuszcza się, że mogła to być choroba Addisona.
24 lipca jej ciało zostało spalone w katedrze w Winchester (w
tamtych czasach nie chowano kobiet, ich ciała palono).
Po śmierci Jane brat
Henry oddał "Perswazje" i ponownie "Opactwo Northanger" do druku.
źródło - Republic Pemberley
tłumaczenie - Kasia Ładyńska
zdjęcia - Valerie Grosvenor Myer, "Niezłomne serce. Biografia Jane Austen", Warszawa 1999