Co zrobiłaby Jane, czyli moda na Austen
W brytyjskich, ale i polskich księgarniach wznowienia książek Austen, ich adaptacje filmowe i seriale. W internecie amatorskie filmy nawiązujące do jej powieści. Skąd ta fala popularności zmarłej niemal 200 lat temu pisarki? Jej system wartości jest dziś atrakcyjny - mówią psychologowie.
Niedawno brytyjskie media informowały o śmierci Billa Stone'a, byłego żołnierza Marynarki Królewskiej. Dlaczego został bohaterem wiadomości? Urodził się w 1900 roku, cztery miesiące przed śmiercią królowej Wiktorii. Dla Brytyjczyków to wystarczający powód, żeby uznać go za symbol systemu wartości z popularnych w epoce wiktoriańskiej książek Jane Austen. 
Rodzina dzieliła się wspomnieniem: Bill miał jedną żonę przez ponad 50 lat, jego motto brzmiało: Nie zatrzymuj się, był szczęśliwy. Jego kodeks Guardian streścił tak: wiara w kraj, królową, Boga, gra fair, przyzwoitość, wypełnianie powinności wobec kraju.
Brytyjskie stacje powtarzają seriale Mansfield Park, Perswazje, Opactwo Northanger. Rozważną i romantyczną (chodzi oczywiście o Dumę i uprzedzenie - przyp. Vasco) w odcinkach można oglądać w TVP 1. Powieściowe miejsca akcji bywają w tych produkcjach zmieniane na bardziej widowiskowe, pojawiają się sceny nienapisane przez Austen, ale zostaje charakterystyczny schemat opowiadania: ciąg rozmów polegających na konfrontacji odważnych bohaterów z potulnymi, egoistów ze społecznikami.
Psychologowie z Uniwersytetu Missouri w Saint Louis poprosili 500 studentów o wypełnienie kwestionariuszy na temat postaci z klasycznych wiktoriańskich powieści. Badani mieli zdefiniować bohaterów, antybohaterów, ocenić decyzje podejmowane przez pana Darcy'ego, pannę Bennet, Emmę Woodhouse.
Wyśmiewane przez Austen, a dziś przez jej czytelników cechy to egoizm, snobizm, głupota połączona z pewnością siebie. W świecie wiktoriańskich powieści ważny był podział klasowy, ale chwalono otwartość grup społecznych, jak w wydanej właśnie po polsku noweli Watsonowie: najbogatsza rodzina w miasteczku urządza przyjęcia dla mniej zamożnych. Darcy z Dumy i uprzedzenia długo się waha, ale wybiera mezalians.
Magazyn New Scientist tak komentuje badania psychologów: Austen promuje pogląd, że egoistów, karierowiczów należy piętnować. W wiktoriańskich powieściach za negatywnych uważa się bohaterów, którzy mają obsesję na punkcie parcia do przodu, są pozbawieni prospołecznych zachowań. Pozytywne postaci dla dobra innych potrafią zrezygnować z własnego bogactwa albo kariery. Ta literatura pokazuje, jak nie dopuścić do wyścigu szczurów.
Nowi czytelnicy Austen w internetowych fanklubach fascynują się porządkiem w jej książkach, ale bardziej niż sprawiedliwość społeczna przyciąga ich powierzchowna wersja przyzwoitości: dobre maniery, etykieta, język. Bohaterka serialu W świecie Jane Austen Amanda Price, współczesna dwudziestolatka, bywalczyni londyńskich klubów, przenosi się do czasu Dumy i uprzedzenia i zamienia miejscami z literacką bohaterką Elżbietą Bennet. Wcześniej w zabałaganionym domu matki nerwowo palącej papierosy tłumaczy: Nie siedzę przed telewizorem, ekscytując się Colinem Firthem, który jako Darcy wychodzi ze stawu w mokrej koszuli, ale uwielbiam XIX-wieczne maniery, język, konwencję toczących się spokojnie rozmów, w których jest czas na zastanowienie się nad emocjami.
Fani dialogów Austen wrzucają do YouTube klipy zmontowane z dyskusji bohaterów Dumy i uprzedzenia - głosy panny Bennet albo Darcy'ego podłożone pod zdjęcia ze współczesnych filmów albo seriali o amerykańskich licealistach. Postaci Austen są popularne wśród twórców fan fiction, czyli amatorskich literackich kontynuacji klasycznych powieści. Ich autorzy krzyżują bohaterów różnych książek, dodają współczesnych, naśladują wiktoriańską angielszczyznę. Ktoś wyliczył, że najbardziej popularnym słowem w tych opowiadaniach jest niezmiernie, oprócz wszak, aniżeli, w rzeczy samej. W konkursie na najczęściej powtarzane zdanie przez fanów Austen prawdopodobnie wygrałoby: Co zrobiłaby Jane? Pojawia się na znaku drogowym w filmie Klub miłośników Austen, jest tytułem blogów, internetowych dyskusji, mottem prac uniwersyteckich.
Marta Strzelecka
źródło: wyborcza.pl
W świecie Jane Austen (Lost in Austen)
Gatunek: obyczajowy, romans
Reżyser: Dan Zeff
Produkcja: Wielka Brytania 2008
Czas trwania: 4 x 50 min
Aktorzy: Jemima Rooper, Elliot Cowan, Hugh Bonneville, Florence Hoath, Alex Kingston, Morven Christie, Perdita Weeks
Jane Austen, Lady Susan, Watsonowie, Sanditon
przeł. Magdalena Moltzan-Małkowska
Prószyński i S-ka, Warszawa
vasco, 2009-02-05 17:31:48