Muzykowanie Jane Austen (i jej bohaterek)
Z powieści Jane Austen nie dowiadujemy się dokładnie co grały jej bohaterki - a przecież muzyka była bardzo istotna w ich życiu, tak jak w życiu samej autorki. Pewną podpowiedź stanowią muzyczne notatniki z Chawton ukazując repertuar grywany przez Jane Austen.
Popularne "księgi postępowania" z osiemnastowiecznej Anglii, jak "Pytania o obowiązki płci niewieściej" Thomasa Gisborne'a wskazują, że dla młodej kobiety szlachetnego pochodzenia, takiej jak Austen [...] nauka powinna obejmować takie przedmioty jak muzyka, taniec, rysowanie, włoski i francuski, przedmioty, które pozwalają na "niewinne i zabawne zajęcia" dla niej i rodziny, jednocześnie przydającej jej wartości na rynku matrymonialnym.1
W powieściach Jane Austen niewiele dowiadujemy się o włoskim i francuskim, rysowanie także jest drugoplanowym zajęciem jej bohaterek. Muzyka i taniec są jednak wciąż obecne. Wszyscy pamiętamy muzykujące panny, jak choćby Emmę Woodhouse, Jane Fairfax, Elizabeth Bennet, Mary Bennet, Georgianę Darcy, Annę Eliot, Marianne Dashwood, czy Mary Crowford. Nawet te, które same nie grają, jak Elinor Dashwood, Katarzyna Morland (tak szczęśliwa z odprawienia nauczyciela muzyki), czy Fanny Price, muzykę lubią - choć jedynie jako słuchaczki. Z panami jest już co prawda gorzej, pewne talenty muzyczne wykazują Frank Churchill i Willoughby, inni zaś, jak choćby Bingley, lubią tańczyć.
Wadze muzyki odpowiadają przewijające się tematy muzyczne - zakupy instrumentów (zwłaszcza pianoforte, drugim, rzadziej występującym w powieściach Jane Austen instrumentem jest harfa), domowe muzykowanie, oraz nowość którą przyniosła epoka Jane Austen - publiczne koncerty. W opisanych w powieściach wydarzeniach odbijają się własne przeżycia muzyczne Jane Austen: problemy z dostępem do pianoforte, uczestnictwo w koncertach i jej własne muzykowanie.
Z powieści możemy się dużo dowiedzieć o obyczajowej otoczce życia dworskich, muzykujących panien, jeśli jednak chodzi o wykonywaną muzykę, to autorka zbywa nas ogólnikami. Z opisów występów Marii Bennett i Elżbiety Bennet (której podejście do muzyki jest bardzo bliskie samej Jane Austen), można wywnioskować, że Jane Austen lubiła przede wszystkim muzykę służącą zabawie towarzystwa - tańce, oraz pieśni, gardząc bardziej uczonymi utworami. (Nieprzypadkowo autorzy Dumy i uprzedzenia z 1995 roku kazali grać Mary Air con Variazzioni Handla - muzykę już wówczas niezbyt modną, uchodzącą przy tym za trudną i uczoną).
Tylko raz2 w powieści Jane Austen pojawia się odwołanie do konkretnego kompozytora - dziś zapomnianego Johanna Baptista Crammera (1771-1858), którego zbiór Studiów posiada Jane Fairfax. By poznać gusta muzyczne Jane Austen (i jej bohaterek, w których odbija się jej zainteresowanie muzyką, takich jak Elizabeth Bennet, czy Emma Woodhouse) należy sięgnąć do pamiątek po niej.
Warto tu zauważyć, że sama Jane Austen wyjątkowo długo (jak na swoją epokę i klasę społeczną) uczyła się muzyki. Rozpoczęła naukę zapewne w wieku lat dziewięciu3, uczęszczając do Abbey School w Reading, kontynuowała zaś naukę aż do dwudziestego pierwszego roku życia pod kierunkiem dr Georga Charda - organisty z Katedry w Winchester. Nawet zakończywszy naukę wciąż ćwiczyła (w miarę możliwości, czyli dostępnego instrumentu) - jak pisze jej bratanica Karolina w swoich Wspomnieniach z 1867 roku:
Ciocia Jane rozpoczynała swój dzień od muzyki [...] dla której, jak muszę stwierdzić, miała naturalny smak [...] chociaż nie miała kogo uczyć; nigdy nie była zmuszona (jak słyszałam) by grać w towarzystwie; i nikt z rodziny o to nie dbał. Przypuszczam, że wybierając na ćwiczenia czas przed śniadaniem3 [przyp. PAK: czyli przed dziewiątą rano] nie chciała ich kłopotać [...] gdy miała dla siebie pokój [...]. Ćwiczyła regularnie, każdego ranka. [...] Grała bardzo ładne melodie, jak sądzę [...] a ja lubiłam stać przy niej i słuchać; ale muzyka (bo poznałam później książki) uchodziłaby dziś za straszliwie prostą [...] Sporo grała z manuskryptu, który sama skopiowała [... a zrobiła to] tak schludnie i poprawnie, że było równie łatwo z niego czytać, jak z druku.3 [przyp. PAK: cięć przeważnie dokonała Margaret Coulson]
(Słowa te mogą przywodzić na myśl posiacie Elizabeth Bennet i Emmy Woodhouse - panien uzdolnionych muzycznie, którym muzykowanie przynosiło satysfakcje, ale które uznawały swe muzyczne braki i wyższość Georgiany Darcy, oraz Jane Fairfax.)
Znaczącą podpowiedź jaki repertuar grywała sama Jane Austen (i panny z jej powieści), mogą dać manuskrypty z Chawton. Zachowało się (i zostało wydanych) osiem muzycznych notatników, z których w dwóch zapisy pochodzą od Jane Austen.
Co grywała Jane Austen? W jej notatnikach znajdują się pieśni Handla i Haydna, oraz angielskich kompozytorów: Dibdina, Samuela Webbe'a młodszego, Shielda, popularne ballady, pieśni ludowe, pieśni komiczne, pieśni włoskie i francuskie, oraz fragmenty oper; a także utwory instrumentalne Corellego, Handla, Glucka, Haydna, Pleyela, Cramera i Johanna Christiana Bacha (londyńskiego Bacha).
Na liście rzuca się w oczy brak jej współczesnych geniuszy - Mozarta i Beethovena (klasyków wiedeńskich reprezentuje wyłącznie Haydn), Rossiniego, a tym bardziej Schuberta - gust Jane Austen wydaje się dość konserwatywny sięgając często po mistrzów stylu galant (Johan Christian Bach, Gluck), czy nawet baroku (Corelli, Handel).
Rzuca się także w oczy to, że filmowcy nie szukali muzyki, którą lubiła Jane Austen. Wspomniana już Duma i uprzedzenie z roku 1995, co prawda nawiązuje do epoki, ale raczej do klasyków wiedeńskich (sporo Mozarta, jest też Beethoven), niż stylu galant. Beethovena wybrali też realizatorzy Perswazji z 2007 roku. Duma i uprzedzenie z roku 2005 wykorzystuje współczesną muzykę, która niewiele ma wspólnego z epoką Jane Austen (nie licząc nawiązania do tematu Rondeau z muzyki teatralnej do Abelezera Henry Purcella). Za trafne już raczej należałoby uznać Perswazje (BBC, 1995), które w scenie koncertu prezentują muzykę operową Handla. Wciąż jednak bardziej od filmów musimy polegać na własnej wyobraźni podczas lektury powieści Jane Austen.
Bibliografia:
1 The Songs of Jane Austen
2 Philipp Scowcroft Music and Jane Austen
3 Margaret Coulson Soft and Loud - Jane Austen and the pianoforte
pak4, 2007-12-27 13:04:02